Geschreven door Dion
6 augustus 2025 9 minuten lezen
Nederland behoort tot de meest productieve economieën ter wereld, maar de groei stagneert al vijftien(!) jaar. AI biedt nieuwe kansen om deze trend te keren. Wat betekent dit voor werkgevers en werknemers?
Vijftig jaar productiviteitsontwikkeling in vogelvlucht
De Nederlandse arbeidsproductiviteit kende hoogtijdagen, maar ook behoorlijke dalen. In de jaren zeventig en tachtig steeg de productiviteit gemiddeld met 3,1% per jaar.
De oliecrises dwongen bedrijven tot procesautomatisering, wat uiteindelijk resulteerde in meer efficiëntie.
De jaren negentig brachten verandering. De verschuiving naar dienstverlening en afname van industriële werkgelegenheid drukte de groei terug naar 1,3% per jaar.
Deze trend zette door in het eerste decennium van de 21e eeuw. Ondanks massale investeringen in breedband, ERP-systemen en e-commerce daalde de gemiddelde productiviteitsgroei naar 1,1%.
De financiële crisis van 2008/2009 zorgde zelfs voor een daling van 2,2%. Het volgende decennium bracht teleurstelling.
Tussen 2010 en 2019 bedroeg de gemiddelde productiviteitsgroei slechts 0,6%. Na de pandemie werd het nóg slechter: 2023 en 2024 lieten dalingen zien van respectievelijk 1,3% en 0,2%.
Productiviteitsontwikkeling 2010-2024
| Jaar | Groei arbeidsproductiviteit |
|---|---|
| 2010 | 2,1% |
| 2011 | 0,9% |
| 2012 | -0,1% |
| 2013 | 0,9% |
| 2014 | 0,9% |
| 2015 | 1,3% |
| 2016 | 0,0% |
| 2017 | 0,5% |
| 2018 | -0,4% |
| 2019 | -0,3% |
| 2020 | 0,4% |
| 2021 | 1,6% |
| 2022 | 1,0% |
| 2023 | -1,3% |
| 2024 | -0,2% |
Waarom stagneert de productiviteit?
Verschillende factoren verklaren de langdurige stagnatie. De structurele verschuiving naar dienstverlening speelt een belangrijke rol. Het dienstenaandeel in de economie steeg van 60% in 1974 naar 75% in 2023.
Deze sectoren kennen gemiddeld lagere productiviteitsgroei dan industrie. De afnemende aardgasproductie drukt het nationale productiviteitscijfer met 0,3 procentpunt per jaar sinds 2014.
Nederland investeert bovendien te weinig in onderzoek en ontwikkeling: 2,3% van het bbp tegenover de EU-ambitie van 3%. Om dit doel te halen is jaarlijks 6,7 miljard euro extra nodig.
Een opvallende trend: bedrijven kiezen voor meer uren in plaats van slimmer werken. Tussen 2013 en 2023 groeide het aantal gewerkte uren met 1,4% per jaar, terwijl de productiviteit slechts 0,4% steeg.
AI als gamechanger
Kunstmatige intelligentie, vooral generatieve AI, kan de productiviteitsstagnatie doorbreken. Nederland staat er goed voor: 37,1% van de banen heeft minimaal 20% taken die door generatieve AI in de helft van de tijd kunnen worden uitgevoerd. Dit percentage ligt hoger dan het OESO-gemiddelde van 26%.
AI-impact op Nederlandse arbeidsmarkt
| Indicator | Nederland | OESO-gemiddelde |
|---|---|---|
| Banen met hoge gen AI-blootstelling | 37,1% | 26% |
| Banen met hoog automatiseringsrisico | 2,5% | 12% |
De potentiële macro-effecten zijn indrukwekkend. Brede adoptie van AI kan de Nederlandse economie 80-85 miljard euro opleveren in tien jaar tijd, gelijk aan 9% van het bbp.
Verwachtingen zijn dat productiviteitswinst 15% van totale FTE-uren kan besparen tegen 2030. In de publieke sector lijkt 15-20% productiviteitsstijging haalbaar, wat overeenkomt met 255.000-465.000 fte.
Gevolgen voor werkgevers
Werkgevers staan voor kansen en uitdagingen. Onderzoek van Robert Half toont dat 91% van Nederlandse werkgevers in 2025 verdere procesautomatisering verwacht. De helft noemt hogere productiviteit als belangrijkste motief.
AI helpt daarbij concreet bij het oplossen van arbeidstekorten. Generatieve AI kan tot een derde van de productiviteitswinst leveren die nodig is om verwachte arbeidstekorten in 2030 op te lossen.
Impact op werknemers
Werknemers hoeven geen massale werkloosheid te vrezen. Hoogleraar Anna Salomons benadrukt dat technologische golfbewegingen vooral leiden tot baantransformatie. Zestig procent van de huidige werkgelegenheid in bijvoorbeeld de VS bestaat uit functietypen die vóór 1940 niet bestonden.
Wel veranderen vaardigheden snel: 39% van huidige competenties veroudert tussen 2025-2030. Positief is dat 54% van werknemers openstaat voor her- en omscholing wanneer AI wordt doorgevoerd. Het risico- en kansprofiel verschilt per sector:
Hoge vervangingsdruk: administratie, accountancy, software-testing
Complementaire groei: geneeskunde, juridisch advies, onderwijs
Weinig impact: bouw, horeca, landbouw
Toekomstscenario's tot 2035
Experts onderscheiden vier mogelijke ontwikkelingen:
Scenario-overzicht
| Scenario | Productiviteit | Werkgelegenheid | Arbeidsmarktkrapte | Inflatie |
|---|---|---|---|---|
| Goldilocks | +2,0% per jaar | Stijging door complementaire banen | Daling | Gematigd |
| Excess Capacity | +1,5% per jaar | Stabiel | Gelijk | Dalend |
| False Dawn | +0,5% per jaar | Stijging | Gelijk | Hoog |
| Struggling Stagnation | 0-0,2% per jaar | Daling laag-productieve banen | Stijging | Laag |
Het 'Goldilocks'-scenario biedt de beste uitkomst: snelle AI-adoptie gecombineerd met brede skill-upgrade leidt tot 2% productiviteitsgroei per jaar.
Concrete acties voor werkgevers en werknemers
Hoewel veel werkgevers alvast investeren in AI, gebeurt dat nog lang niet overal.
Wat werkgevers nu kunnen doen
Werkgevers die voorop willen lopen met AI kunnen verschillende concrete stappen ondernemen. Ga eerst na welke taken geschikt zijn voor AI: zoek werkzaamheden die veel tijd kosten, steeds herhalen en gebaseerd zijn op informatie verwerken. Deze taken zijn het makkelijkst te verbeteren met AI.
Begin klein met één afdeling of proces. Kies bijvoorbeeld klantenservice, sollicitanten beoordelen of rapporten maken. Meet de resultaten goed: hoeveel tijd bespaart AI, wordt het werk beter en hoe reageren medewerkers? Deze informatie helpt bij uitbreiding naar andere afdelingen.
Zorg dat alle medewerkers genaratieve AI begrijpen. Dit betekent niet dat iedereen programmeur moet worden, maar wel dat teams snappen wat AI kan en niet kan. Organiseer trainingen over het goed gebruiken van AI-tools en kritisch kijken naar AI-resultaten. Zorg ervoor dat medewerkers AI zien als hulpmiddel, niet als bedreiging.
Laat altijd mensen de eindcontrole houden bij belangrijke processen. AI maakt het werk, maar mensen controleren en maken de uiteindelijke beslissingen. Dit is cruciaal in sectoren als banken, ziekenhuizen en advocatenkantoren waar fouten grote gevolgen hebben.
Verander functies en beloningen mee met AI. Als AI routinewerk overneemt, kunnen medewerkers zich richten op denken, klantcontact en vernieuwing. Pas salarissen en groeimogelijkheden hierop aan. Werknemers die AI goed gebruiken, verdienen waardering en kansen.
Praktische stappen voor werknemers
Werknemers kunnen zich goed voorbereiden op AI. Begin met eerlijk kijken naar je eigen werk: welke taken kunnen machines overnemen en welke hebben menselijke creativiteit, gevoel voor mensen of moeilijke beslissingen nodig? Richt je ontwikkeling op dat tweede deel.
Ontwikkel vaardigheden die AI niet kan. Denk aan omgaan met emoties, creatief problemen oplossen, ethisch nadenken en communiceren tussen culturen. Deze 'zachte vaardigheden' worden juist belangrijker naarmate AI meer gewoon werk overneemt.
Neem zelf initiatief om bij te leren.
Werk samen met vakbonden en collega's om AI-invoering vorm te geven. Stel voor om groepen op te richten die over AI praten, deel ervaringen met nieuwe tools en zorg voor eerlijke verdeling van de voordelen die AI brengt. Samen optrekken zorgt ervoor dat AI-voordelen bij alle werknemers terechtkomen, niet alleen bij de bazen.
Gezamenlijke verantwoordelijkheden
Werkgevers en werknemers moeten samenwerken aan eerlijke AI-invoering. Dit betekent duidelijkheid over welke AI-systemen gebruikt worden, bescherming van privacy en verschillende mensen, en heldere procedures wanneer AI-beslissingen worden betwist.
Houd samen in de gaten wat AI doet. Meet niet alleen of het werk sneller gaat, maar ook of werknemers tevreden blijven, of het werk beter wordt en of AI-systemen eerlijk blijven. Pas de aanpak aan op basis van wat je leert.
Maak een netwerk om te leren binnen en tussen organisaties. Deel goede voorbeelden, lessen en nieuwe toepassingen. AI-verandering gaat sneller en beter wanneer bedrijven en werknemers van elkaar leren in plaats van alles zelf uit te vogelen.
Kansen zijn er om te grijpen
Nederland kent een enorme kans om de productiviteitsstagnatie te doorbreken. AI biedt een heel mooi pad om productiviteitsgroei weer richting 1,5-2% per jaar te krijgen. Werkgevers kunnen kostenstructuren verlagen en opschalen versnellen.
Wil jij tijd en geld besparen door je personeelsplanning zo veel mogelijk te automatiseren. Probeer dan Werktijden.nl 14 dagen gratis uit.
Check ook onze blog over arbeidsproductiviteit berekenen.
