Recht op onbereikbaarheid na werktijd: goed of overdreven?

In veel Zuid-Europese landen staat het in de wet: na werktijd mag je onbereikbaar zijn. Nederland is nog huiverig om dit in het wetboek te graveren. En dat terwijl de helft van de Nederlanders buiten werktijd bereikbaar zijn. Wat zijn de afwegingen om deze regeling wel of niet toe te passen?

Helft van werkend Nederland altijd bereikbaar

In 2019 onderzochten het CBS en het TNO hoeveel mensen buiten werktijd bereikbaar waren. De uitkomst was opmerkelijk: ongeveer de helft van de ondervraagden vertelde vrijwel altijd bereikbaar te zijn voor werkgerelateerde zaken. Oók tijdens vrije dagen. Onder hoogopgeleiden tussen de 45 en 75 was dit percentage zelfs 56 procent. Met andere woorden: een groot deel van werkend Nederland is ook tijdens hun vrije uren beschikbaar voor zakelijke mailtjes en telefoontjes.

In 2022 voerde het CBS een gelijksoortig onderzoek uit. Uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden bleek dat 43 procent van de werknemers ‘vaak of altijd’ buiten werktijd bereikbaar is via telefoon of mail. Ondanks dat dit percentage lager is dan 2019, is het nog steeds behoorlijk veel.

Niét bereikbaar zijn kan geld kosten

In een interview met de NOS vertelde Piet Fortuin van vakbond CNV dat niét bereikbaar zijn geld kan kosten. Hiermee bedoelt hij dat buiten de reguliere werktijden om soms zaken geregeld moeten worden. Bijvoorbeeld tijdens onverwachte situaties of tijdens drukte. Als dat niet gebeurt kunnen projecten, aanbestedingen of andere werkzaamheden in de soep lopen.

Vooral hoogopgeleide managers realiseren zich dit. Ongeveer 76 procent van deze beroepsgroep is buiten de reguliere werktijden bereikbaar. Ook veel docenten en jongeren zijn vaak bereikbaar na werktijd.

Recht op onbereikbaarheid in Zuid-Europa

In sommige landen is het een recht om buiten werktijden niét te reageren op berichten van collega’s of werkgevers. Dit is vooral in Zuid-Europese landen het geval:

-Portugal
-Spanje
-België
-Frankrijk

De wetgeving is tot stand gekomen na gelijksoortige onderzoeken als die van het CBS. De landen vinden het belangrijk om werknemers te beschermen tegen overwerken en de gevolgen daarvan. Zoals bijvoorbeeld: slapeloosheid, oververmoeidheid, burn-out en relatieproblemen.

Komt zo’n wet er ook in Nederland?

Hoewel de PvdA in 2018 een wetsvoorstel heeft gedaan om onbereikbaarheid na werktijd in de wet vast te leggen, is deze er nog niet doorheen gekomen. De CNV-voorzitter Fortuin vindt het goed dat er géén wet komt. Alles gaat of staat volgens hem met een goed gesprek op de werkvloer tussen werkgever en werknemer. Ook collega’s onderling kunnen dit gezamenlijk oplossen.

De PvdA vindt dat er een taboe rust op niet bereikbaar zijn na werktijden en pleit voor een wet. Mede omdat de geschetste oplossing van de CNV-voorzitter volgens de PvdA in de praktijk niet zou werken.

Wel opgenomen in enkele cao’s

In enkele cao’s is het recht om na werktijden onbereikbaar te zijn opgenomen. Bijvoorbeeld ook in de cao voor arbeidspsychologen. In die beroepsgroepen heerste een sfeer waarin je als lui werd bestempeld als je na werktijd niet mailtjes beantwoordde. Door de aangepaste cao is het voor deze psychologen geen probleem om het werk vaker te laten liggen.

Of dit daadwerkelijk leidt tot gezondere en minder gestreste werknemers is nog onduidelijk. Dat moeten de onderzoeken en steekproeven de komende jaren uitwijzen.

Hoe ga je hier als werkgever mee om?

Hoewel het voor veel managers vanzelfsprekend is om buiten werktijd bereikbaar te zijn, kun je niet van collega’s verwachten dit óók te zijn. Het is vooral belangrijk om dit onderwerp bespreekbaar te maken. Het kan zo maar zijn dat veel werknemers niet durven aan te geven als ze bijvoorbeeld te veel na werkuren nog bereikbaar zijn.

De slimste oplossing is afspraken maken. Bijvoorbeeld over Whatsapp-groepen, mailcontact en telefoontjes. Hoe meer duidelijkheid, hoe gestructureerder en efficiënter het contact. Een goede personeelsplanning is hierin ook essentieel. Hetzelfde geldt voor een strakke urenregistratie, waarin alle werkuren worden opgenomen. Oók de momenten dat buiten werktijden wordt gewerkt.