Zo herken je een hoogbegaafde werknemer (checklist)

Een hoogbegaafde werknemer herkennen is lastig, omdat hun intelligentie vaak niet tot uiting komt. Sterker nog: veel hoogbegaafden zijn ongelukkig op hun werk, wisselen vaak van baan, zijn niet goed in samenwerken en presteren niet op het verwachte niveau. In dit artikel lees je hoe je een hoogbegaafde werknemer herkent én erkent.

Wat is hoogbegaafdheid precies?

Dat hoogbegaafdheid vooral met intelligentie te maken heeft is een misvatting. Het begrip is volgens de psychologie uit te leggen volgens het AIS-model: anders, intens en snel. Hoogbegaafde personen voelen zich anders, handelen intenser en ontwikkelen zich razendsnel.

Het aspect ‘anders’ komt voort uit het feit dat hoogbegaafden anders denken en zich daarom anders voelen. Dit kan zelfs leiden tot eenzaamheid, verslaving en depressie. Daarnaast leven ze intenser: sterk verantwoordelijkheidsgevoel, empathisch vermogen, erg kritisch en gevoelig voor prikkels. Op alle gebieden beleeft een hoogbegaafd iemand zaken intens. Zowel op werkgebied als op sociaal-emotioneel gebied.

Het aspect ‘snel’ is vooral op jonge leeftijd te merken. Hoogbegaafden zijn in veel zaken sneller. Snel leren lopen, praten en lezen. Volwassen hoogbegaafden merken het vooral als ze zich vergelijken met mensen om hun heen. Ze snappen zaken sneller en hun gedachten zit vol nieuwe ideeën. Omdat het bij hoogbegaafden allemaal sneller gaat dan bij anderen, vervelen ze zich snel. Op werkgebied kan hierdoor irritatie optreden.

Hoe herken je hoogbegaafde werknemers?

Hoogbegaafdheid kent kenmerken die soms los van elkaar staan. Dat betekent dat niet elke hoogbegaafde werknemer aan alle onderstaande kenmerken hoeft te voldoen om hoogbegaafd te zijn. Het dient slechts als graadmeter:

Gevoeligheid

Uit verschillende studies blijkt dat zo’n 80 procent de hoogbegaafden hoogsensitief zijn. Dit uit zich in sneller en gevoeliger reageren op geluiden, geuren, lichten en de stemming van anderen. Overprikkeling activeert het stresssysteem, waardoor de hoogbegaafde werknemer soms naar en fel uit de hoek kan komen. Collega’s ervaren dit vaak als aanstellerij, terwijl hij of zij er niets aan kan doen.

Overprikkeld

Je zou denken dat een hoogbegaafde werknemer zijn werk makkelijk aan kan, omdat hij zo slim is. Niets blijkt minder waar. Veel hoogbegaafden trekken namelijk enorm veel naar zich toe, waardoor ze snel overprikkeld en moe raken. Een ander kenmerk is dat ze bepaalde zaken veel moeilijker maken dan ze zijn. De balans en het overzicht verdwijnt, waardoor op lange termijn een burn-out, ziekte of verzuim kan ontstaan.

Slecht in samenwerken

Samenwerken met collega’s met een lager IQ zorgt voor een intellectuele kloof. Dit leidt tot onbegrip, irritaties en zelfs conflicten. De hoogbegaafde ergert zich aan de ‘onzin’ van zijn collega’s. En zijn collega’s ergeren zich weer aan de betweterigheid en ‘arrogantie’ van de hoogbegaafde. Beide verwijten zijn onjuist; het verschil is denkniveaus is de boosdoener. Toch kunnen de gevolgen voor de hoogbegaafde behoorlijk zijn: weinig aanspraak met collega’s, weinig sparringpartners en ruzies.

Conflicten

Conflicten op het werk komen bij hoogbegaafden vaak voort uit het feit dat twee of meer mensen niet op een lijn zitten. Hoogbegaafden zijn scherp op de inhoud, strooien met ideeën, leggen de lat enorm hoog en zijn perfectionistisch en kritisch naar collega’s. Dit wekt bij verschillende partijen ergernis op waardoor eenvoudig conflicten ontstaan.

Zingeving

Voor hoogbegaafden is het belangrijk dat iets nut heeft en efficiënt is. Op basis van die factoren richten ze hun werkzaamheden in. Als dat volgens hun niet het geval is, zorgt het voor problemen. Bijvoorbeeld motivatieproblemen, verveling, somberheid en soms zelfs tot overstap naar een andere baan.

Behoefte aan zelfstandigheid

Een hoogbegaafd iemand is een schoolvoorbeeld van een autodidact. Het liefst doet hij alles zelf, leert zichzelf alles aan en verdiept zich in een onderwerp. Voor dat hij het zelf doorheeft verliest hij zich in een onderwerp. Daarom is die behoefte aan zelfstandigheid enerzijds goed, maar anderzijds gevaarlijk. Voor de werkgever dé uitdaging om een balans te vinden tussen zelfstandig werken en samenwerken.

Highly intelligent people are more likely to be messy, stay up late, and curse more often.

— UberFacts (@UberFacts) April 10, 2019

Nieuwsgierig

Constante drang om over verschillende ontwerpen meer te weten te komen: dat is een van de kenmerken van hoogbegaafden. Dit kenmerk is enerzijds goed, omdat de hoogbegaafde persoon zich op die manier in veel onderdelen van de organisatie verdiept. Maar anderzijds kan het zorgen voor verwarring, gebrek aan focus en soms zelfs overprikkeling.

Moeite met gezag

Het feit dat werktijden volgens een personeelsplanning vaste tijden zijn kan al voor problemen zorgen bij een hoogbegaafd persoon. Laat staan alle andere vormen van routine en gezag op de werkvloer. De meeste hoogbegaafden smachten naar autonomie, afwisseling en flexibiliteit. Als de werkgever dat niet kan bieden, worden ze soms ongehoorzaam en leidt het tot conflict. Hoogbegaafde werknemers staan niet voor niets bekend als jobhopper.

Kritisch

Zoals in het eerste hoofdstuk al naar voren kwam: hoogbegaafden denken sneller, denken anders én zijn perfectionistisch. Aangezien de meeste collega’s van de hoogbegaafde persoon niét die kenmerken hebben, leidt het tot een bijzonder kritische houding van de hoogbegaafde. Ook zelfkritiek komt vaak voor.

Hoogbegaafd en werk: hoe gaat dat samen?

Wanneer je het idee hebt dat een werknemer hoogbegaafd is, doe je er goed aan om het eerst te herkennen. Observeer hem of haar en noteer welke bovenstaande kenmerken je in welke mate ontdekt. Vervolgens kun je een gesprek organiseren met bijvoorbeeld de bedrijfspsycholoog en de werknemer in kwestie. Hierbij is het wel belangrijk om zelf een voorgesprek te voeren met de werknemer.

Uiteindelijk kan je kiezen om een hoogbegaafdheidstest te laten doen om er zeker van te zijn dat je werknemer hoogbegaafd is. Mocht dat niet tot de mogelijkheden behoren of blijkt dat je weknemer niet hoogbegaafd is? Dan is het alsnog slim om duidelijke afspraken te maken met de werknemer in kwestie en nauw contact te houden. Op die manier voorkom je ontevredenheid en conflicten.